The Gardener's Knot 10: Gdzie wieje duch czeskiego szowinizmu

Seria "Węzeł ogrodnika" dobiega końca. Opinie i wypowiedzi seksuologa Radima Uzela zostały przedstawione w serii przede wszystkim jako ilustracja szeroko rozpowszechnionego poglądu czeskiej opinii publicznej na tematy związane z przemocą seksualną i ogólnie kwestią kobiet. Radim Uzel jest jednak ekspertem i dlatego jego wypowiedzi są bardziej niedopuszczalne niż inne. Jeśli zostałem oskarżony o osobisty atak, to tylko na stereotypy zachowania i myślenia, które Uzel uosabia, a które są znacznie bardziej szkodliwe niż dziesięć polemicznych artykułów.

Prawdopodobnie jak wielu innych, Radim Uzel był telewizyjnym konferansjerem z lat 90-tych, który już dawno zniknął z mojego horyzontu. Nie przyszło mi do głowy, że pojawiał się w mediach, których nie śledziłem, wpływał na tysiące uczniów i emerytów, pisał opinie sądowe i wydawał książkę za książką. Głównym impulsem do napisania całej serii Knot Gardener był artykuł "Co to za molestowanie?" z 30 lipca 2020 r., w którym Radim Uzel lekceważąco komentuje monotematyczne wydanie Deníka N z 17 lipca, w którym trzydzieści pięć czeskich kobiet w różnym wieku mówiło o molestowaniu seksualnym i przemocy. Nic dziwnego, że był to lekceważący, umniejszający i ogólnie arogancki artykuł.

Uważam, że przebieg debaty społecznej na temat przemocy seksualnej jest dobrym papierkiem lakmusowym dla wielu innych tematów, które poruszyliśmy w poprzednich częściach serii. Bagatelizowanie doświadczeń ofiar i cyniczna nieufność są tym, co pojawia się w debacie poza molestowaniem. Mówiąc najprościej, ludzie, którzy mówią o "niepotrzebnej histerii" i "problemie, który nie istnieje", nie dbają o to, co naprawdę się komu przydarzyło. Szukają jedynie sposobów na to, by ich światopogląd nie został zachwiany, nawet jeśli istnieją tysiące głosów świadczących o istnieniu danego problemu. Praktycznie wszystkie media i publikacje Radima Knota odzwierciedlają ten sposób myślenia. Jeśli ta seria artykułów ma przynieść coś pozytywnego, powinna dotrzeć do decydentów we współczesnych mediach i skłonić ich do zaktualizowania swoich katalogów redakcyjnych i poszukiwania nowych ekspertów w dziedzinie ludzkiej seksualności i związków intymnych. Najwyższy czas.

W swoim artykule Radim Uzel dokłada wszelkich starań, aby zakwestionować zasadność sondażu i próbuje zasugerować, że kobiety będą żałować swojej odwagi: "Niektóre z nich muszą długo przypominać sobie doświadczenia, które od dawna ukryte w ich pamięci nie pozostawiły żadnych szkodliwych konsekwencji. Kobiety przypominają je sobie teraz, być może tylko po to, by zadowolić ankieterów i przyczynić się do zwalczania społecznego zła, jakim bez wątpienia jest molestowanie seksualne". Rodzi to pytanie, czy całe badanie nie przyniesie w rzeczywistości efektu przeciwnego do zamierzonego, czy zadawane pytania nie ożywią zapomnianych i długo przetwarzanych urazów psychicznych". Chodzi o to, że ci, którzy doświadczyli molestowania seksualnego i przemocy, nie reprezentują podobnej wyższości i fałszywej troski. Nie mówienie o "tym" rzekomo oznacza ich ochronę, pozwalając im zachować "to" w tajemnicy. Niech sami sobie z tym poradzą i nie wyciągają tego na światło dzienne.

Ale jeśli znacznie starszy lekarz dotyka znacznie młodszej pielęgniarki tylko dlatego, że może sobie na to pozwolić, a od niej oczekuje się pokory, to jest to złe. Pokazuje to dokładnie, że nie chodzi tu o żadne naturalne pochlebstwa, ale o to, na co można sobie pozwolić w oparciu o swoją pozycję władzy. A także, że kiedy ktoś chce odebrać przywileje, odbiera to jako ucisk.

Inni eksperci Knota, psychologowie Kateřina Bartošová, Jana Cíglerová i Hynek Cígler, powrócili do stwierdzenia o pielęgniarkach w rozprawie dla e-psychologii (gdzie na czterech stronach wyraźnie sprzeciwiają się innym stwierdzeniom Knota) i piszą między innymi, co następuje: "Na pytanie, czy to 'poklepywanie' było w porządku wobec pielęgniarek, pan Uzel odpowiada: 'Wiedziałbym'. Tym stwierdzeniem w rzeczywistości twierdzi, że jest w stanie dość wyraźnie rozpoznać u obcej osoby to, co ona myśli. Ludzkie postrzeganie świata zależy od wielu czynników i często jest zniekształcone przez nasze długo utrzymywane postawy i przekonania. Nikt, nawet dr Knot, nie może być absolutnie pewien, co myśli inna osoba, chyba że mu o tym powie. Nawet jeśli dr Knot prawidłowo rozpozna to dziewięć razy na dziesięć, wierzymy, że jego szkoda - jeśli odmówi poklepania po plecach dziesięć razy - będzie nadal mniejsza niż szkoda jednej pielęgniarki, która odważy się nie narzekać".

Nie zwalaj winy na dewiantów

Udowodniliśmy już, że Radim Uzel nie szanuje faktów, nie śledzi rozwoju w swojej dziedzinie i ma podstawowe problemy z logiczną konstrukcją tekstu, ale w konkluzji artykułu Czym jest molestowanie? już gwałci semantykę słów. "Organizowanie kampanii, takich jak ta zawarta w całym wspomnianym numerze Deníka N, nie doprowadzi do wyeliminowania wszystkich ekshibicjonistów, wankersów, frotterów i gwiżdżących i krzyczących aktywistów (sic!). Nie próbując lekceważyć takich perwersji, prawdopodobnie nie ma innego wyjścia, jak nauczyć się z nimi żyć i być w stanie stawić im czoła w każdej sytuacji i w każdym wieku".

Nikt nie chce mitologizować ludzi, a jedynie zachowania, które można stopniowo zmieniać. Ludzie, o których mowa, zwykle nie są dewiantami, zdecydowana większość tych czynów jest dokonywana przez normalnych psychoseksualnie mężczyzn, którzy nie walczą o nic aktywistycznie i nie potrzebują leczenia, tylko lepszych manier. Jak pokazał zeszłoroczny film W sieci i jak potwierdziła jego konsultantka, seksuolog Renata Androvičová, są to przede wszystkim zatwardziali, znudzeni osobnicy, którzy po prostu czują się bezkarni, nie porusza ich nic niemożliwego do opanowania. Występowania takich zjawisk nie da się zredukować do zera, ale można je wypchnąć z grzecznego społeczeństwa. Przykładowo, obrzucanie się wyzwiskami nie może być traktowane jako pochlebstwo, nie jest też strategią pakowania. Polega ona jedynie na tym, że mężczyźni udowadniają sobie, że ulica jest "ich", że mają uprzywilejowaną pozycję. Wołając koty, definiują swoją władzę. Nie jest to przypadek kilku dewiantów, którzy urodzili się w ten sposób, ale jest to powszechne zjawisko. Mężczyźni, którzy ośmielają się robić to rutynowo, nie urodzili się w ten sposób, ale zostali do tego dopuszczeni - być może przez doktora seksuologii publicznie doradzającego, że musimy po prostu nauczyć się z tym żyć.

Przemocy seksualnej nie można sprowadzać do problemu dewiantów i jednostek. Nie chodzi o kilku fetyszystycznych frotheadów czy ekshibicjonistycznych wankersów, chodzi o wszystkich tych szowinistycznych szefów, nauczycieli, przełożonych, starszych kolegów, podrywaczy, inceli, internetowych trolli, zhańbionych byłych chłopaków wieszających domowe porno w Internecie, wszystkich tych pubowych tatusiów z głupimi bzdurami, domowych oprawców, autorytarnych ojców. Oczywiście nie są to wszyscy mężczyźni - daleko im do tego, to hańba być takim mężczyzną. Ale jest to systemowy problem społeczny, a nie medyczny. To problem języka używanego w społeczeństwie, stereotypowych obrazów, funkcjonowania mediów, szkół, policji, sądownictwa, jednostronności reprezentacji politycznej. Jest to co najmniej pięć instytucji, w których należy wykonać wiele pracy i edukacji. Seksuologia może częściowo pomóc, ale musi być nowoczesna, a nie przedpotopowa.

Zupa z kapelusza i terapia racjonalno-edukacyjna

Na sam koniec pozwolę sobie na bardziej osobistą uwagę. Czytając uważnie wszystkie podrozdziały, z wyjątkiem poprzedniego, można zauważyć, że nie chodziło mi o Radima Knota jako prawdziwą osobę. Dla mnie jest on raczej tworem złożonym z tekstów i postaci, przez który przebija się duch czeskiego szowinizmu. Cała seria jest jak zupa z topora z bajki Honza prawie król. Wrzucasz siekierę do zupy i dodajesz składniki - ziemniaki, zasmażkę, grzyby, tłuszcz, tematy, argumenty, odniesienia, statystyki - długo gotujesz, mieszasz, a na koniec wyjmujesz siekierę. To nie było ważne dla wyniku, to było tylko odwrócenie uwagi, ale nie można było zacząć gotować bez niego. Czy wytrzymałbyś dziesięć odcinków Feminist Minimum bez Knota? Czy ja bym wytrzymał? Na jakiej podstawie można by podsumować wiele krzywd, błędów, fałszywych argumentów, dezinformacji lub przestarzałych postaw dotyczących ludzkiej seksualności, gdyby nie było z czym ich skojarzyć? Ale nie uważam tego za nieuczciwą sztuczkę - Radim Uzel powiedział i napisał wszystkie te rzeczy, a było ich znacznie więcej. Prawie połowa tego materiału trafiła do "cut room floor".

Długo zastanawiałem się, czym zakończyć tę serię. Czy jest jakiś sposób, by zrobić to w pozytywny i pojednawczy sposób? Gdybym nie otrzymał tego przypadkowego komentarza od psychologa Daniela Rampacka na Facebooku, pewnie brnąłbym dalej. "Dla interpretacji Radima Knota może być interesujące, że tak zwana terapia RET, racjonalno-emotywna, była promowana w seksuologii i psychologii w latach siedemdziesiątych. Zasadniczo była to czechosłowacko-socjalistyczna wersja terapii poznawczo-behawioralnej, w której terapeuta miał wprowadzać pacjentom określone normy społeczne, nawet za pomocą żartów i wglądu w sytuację pacjenta, tj. przestępcy seksualnego. Chodziło o to, by zamiast bezproduktywnego samobiczowania, które prowadzi jedynie do ucieczki pacjenta w alkohol lub rozładowanie seksualne, gdy tylko jest to możliwe, przynajmniej ironicznie śmiał się z siebie, a tym samym doszedł do samoakceptacji. Oczywiście, gdy rozszerzy się to na edukację całego społeczeństwa, prowadzi to do wzmocnienia norm świń. A normalizacja niszczyła normy moralne społeczeństwa".

Jeśli chcesz to ująć inaczej - w okresie, gdy Radim Uzel zdobywał certyfikat z seksuologii i uzyskiwał nowe minimum edukacji psychologicznej, na kursie była metoda, która zasadniczo mówiła ludziom: żyjemy w totalnym marazmie, ale musimy być w stanie się z tego śmiać i zaakceptować to. Nie mamy nic innego do zrobienia, nie możemy przerobić systemu, w którym żyjemy. Musimy zaakceptować naszą sytuację, a humor pomoże nam przetrwać. Można zrozumieć, że taki pomysł może pomóc ludziom, którzy mają na plecach ciężar osobistych problemów.

Psychologiczne podejście "pogódź się ze wszystkim dookoła i nie próbuj niczego zmieniać" prowadzi do maksymalnego emocjonalnego zranienia, a nawet bezduszności, o czym mówiła socjolog Lucie Jarkovská w wywiadzie dla DVTV. Po rewolucji pole wolności otworzyło się przed człowiekiem sukcesu "w kwiecie wieku", który również nie chciał niczego zmieniać. I przez długi czas nie musiał - publiczność wciąż słyszała upokarzające żarty i seksistowskie insynuacje. W końcu biadolenie o nieszczęściu, ale niechęć do aktywnego działania, to jedna z typowych cech naszego narodowego charakteru. Traktujemy to jako sposób na "przetrwanie".

Lata dziewięćdziesiąte na zawsze?

Ta seria jest również próbą częściowego pogodzenia się z latami dziewięćdziesiątymi, kiedy w mgle wolności często zapominaliśmy o rozwadze i odpowiedzialności. Dla mnie Radim Knot jest symptomem tego samego kryzysu, co nieudana prywatyzacja czy wzrost popularności tabloidów. Wszystko to wydarzyło się zbyt wcześnie, zanim wprowadzono dobrze przemyślane ramy prawne i zanim nastąpił okres kultywacji między totalitarnym marazmem a rodzącą się liberalną demokracją.